فقر و غنا از زبان مولا
ترجمه و شرح حکمت 340 نهج البلاغه: ارزش شکر و خویشتنداری
وَ قَالَ (علیه السلام): الْعَفَافُ زِینَةُ الْفَقْرِ، وَ الشُّکْرُ زِینَةُ الْغِنَى.
و فرمود (ع): پاکدامنى، زیور فقر است و شکرگزارى زیور توانگرى.
و آن حضرت فرمود: پاکدامنى زینت تهیدستى، و سپاس زیور توانگرى است.
ارزش پاکدامنى و شکرگزارى (اخلاقى، اقتصادى):
و درود خدا بر او، فرمود: پاکدامنى زیور تهیدستى، و شکرگزارى زیور بى نیازى (ثروتمندى) است.
[و فرمود:] پاکدامنى زیور درویشى است، و سپاس زینت توانگرى.
امام علیه السّلام (در فقر و غنى) فرموده است:
آرایش دست تنگى پاکدامنى است، و آرایش توانگرى سپاسگزارى (فقیر را که گناه نکند و دست پیش مردم دراز ننماید همه مى ستایند و بهره اش را زود مى یابد، و غنىّ که سپاسگزار باشد مردم خیر خواه او میشوند و آن موجب افزایش نعمت خداوند گردد).
امام علیه السلام فرمود: عفّت و خویشتندارى، زینت فقر است و شکر و سپاس، زینت غناو توانگرى است.
شرح
شرح : پیام امام امیر المومنین ( مکارم شیرازی )(لبه فعال)
شرح ابن میثم بحرانی ( ترجمه محمدی مقدم )
زینت فقر و غنا:
امام علیه السلام در این گفتار حکیمانه به دو نکته مهم اشاره کرده نخست مى فرماید : «عفت و خویشتندارى زینت فقر است»؛ (الْعَفَافُ زِینَةُ آلْفَقْرِ).
شخص فقیر به حسب ظاهر و به تصوّر توده مردم داراى نقطه ضعفى است، چراکه دست او از مال دنیا تهى است؛ اما هرگاه عفت و خویشتندارى داشته باشد، چشم به مال مردم ندوزد، از طریق حرام به دنبال کسب مال نگردد ودر مقابل اغنیا سر تعظیم فرود نیاورد، این حالت خویشتندارى که در عرف عرب «عفت» نامیده مى شود زینت او مى گردد و نقطه ضعف ظاهرى او را مى پوشاند. باید توجه داشت که «عفاف» و «عفت» تنها به معناى خویشتندارى در برابر آلودگى هاى جنسى نیست آنگونه که در فارسى امروز ما معنا مى شود، بلکه ازنظر واژه عربى، هرگونه خویشتندارى در مقابل گناه و کار خلاف را فرا مى گیرد. خداوند درباره جمعى از فقراى آبرومند و باایمان در سوره «بقره» آیه 273 مى فرماید: «(یَحْسَبُهُمُ الْجَاهِلُ أَغْنِیَاءَ مِنَ التَّعَفُّفِ)؛ شخص نادان آنها را براثر عفت، غنى و ثروتمند مى پندارد»، بنابراین «عفت» به معناى خوددارى کردن از حرام و هرگونه کار خلاف است؛ خواه در مسائل جنسى باشد یا غیر آن.
آنگاه در دومین جمله مى فرماید: «شکر و سپاسگزارى، زینت توانگرى است»؛ (وَالشُّکْرُ زِینَةُ الْغِنَى).
ثروتمندان و اغنیا اگر شکر توانگرى را به جا آورند، نه تنها شکر لفظى بلکه شکر عملى را نیز انجام دهند و از آنچه خدا به آنها داده به نیازمندان ببخشند وکارهاى خیر انجام دهند و باقیات و صالحاتى از خود به یادگار بگذارند، بهترین زینت را دارند؛ اما اگر ثروتمند بخیل و ممسک و خسیس بود لکه ننگى بر دامان او مى نشیند و در نظرها زشت و نازیبا جلوه مى کند.
شایان توجه است که مرحوم اربلى در کتاب کشف الغمة این کلام حکیمانه را با اضافات زیادى درمورد امورى که زینت بر امور دیگرى مى شود از امام علیه السلام به این طریق نقل کرده است: «الْعَفَافُ زِینَةُ الْفَقْرِ وَالشُّکْرُ زِینَةُ الْغِنَى وَالصَّبْرُ زِینَةُ الْبَلاءِ وَالتَّوَاضُعُ زِینَةُ الْحَسَبِ وَالْفَصَاحَةُ زِینَةُ الْکَلامِ وَالْعَدْلُ زِینَةُ الاِْیمَانِ وَالسَّکِینَةُ زِینَةُ الْعِبَادَةِ وَالْحِفْظُ زِینَةُ الرِّوَایَةِ وَخَفْضُ الْجَنَاحِ زِینَةُ الْعِلْمِ وَحُسْنُ الاَْدَبِ زِینَةُ الْعَقْلِ وَبَسْطُ الْوَجْهِ زِینَةُ الْحِلْمِ وَالاِْیثَارُ زِینَةُ الزُّهْدِ وَبَذْلُ الْمَجْهُودِ زِینَةُ النَّفْسِ وَکَثْرَةُ الْبُکَاءِ زِینَةُ الْخَوْفِ وَالتَّقَلُّلُ زِینَةُ الْقَنَاعَةِ وَتَرْکُ الْمَنِّ زِینَةُ الْمَعْرُوفِ وَالْخُشُوعُ زِینَةُ الصَّلاةِ وَتَرْکُ مَا لا یَعْنِی زِینَةُ الْوَرَعِ؛ عفت (وخویشتندارى) زینت فقر است و شکر زینت غنا و ثروتمندى، صبر زینت بلا و مصیبت است و تواضع زینت شخصیت، فصاحت زینت کلام است و عدالت زینت ایمان، آرامش زینت عبادت است و حفظ کردن زینت روایت، فروتنى زینت علم است و ادب زینت عقل، گشادگى چهره زینت حلم است و ایثار وفداکارى زینت زهد، بخشش به مقدار آنچه انسان در توان دارد زینت روح است و کثرت گریه زینت خوف از خدا، مصرف کم زینت قناعت است و ترک منت زینت کار خیر و بخشش، خشوع زینت نماز است و ترک آنچه مربوط به انسان نیست زینت ورع و پرهیزکارى».
آرى هر یک از صفات برجسته انسانى و نعمتهاى الهى باید آثارى در اعمال و رفتار انسان بگذارد. اگر این آثار نمایان باشد زینت آن محسوب مى شود و اگر نباشد زشت است. آنها که گرفتار مصیبت مى شوند اگر صبر و شکیبایى پیشه کنند آبرومندند و اگر بى تابى و جزع کنند رفتار آنها زشت خواهد بود. افراد باشخصیت و همچنین عالمان و دانشمندان اگر تواضع کنند به شخصیت وعلم خود زینت بخشیده اند و اگر کبر و غرور پیشه کنند شخصیت و علم خود را زشت نشان داده اند و همچنین تمام نعمت هاى الهى و صفات برجسته انسانى وحوادث سخت زندگى را. امام علیه السلام در گفتار حکیمانه اى که مرحوم سیّد رضى نقل کرده است به دو بخش از آن؛ یعنى زینت فقر و زینت غنا اشاره کرده وبه نظر مى رسد سیّد رضى آن را از روایت مفصلى که نقل کردیم برگزیده وبه اصطلاح، تقطیع کرده است.
