آرامش خدایی

تأملی در مسأله تقسیم رزق و روزی
پس از این که خداوند موجودات را خلق کرد و در مسیر تکامل و هدایت قرار داد، امام على(علیه السلام) مى فرماید: «فَقَسَّمَ بَیْنَهُم مَعایِشَهُم وَوَضَعَهُم مِنَ الدُّنیا مَواضِعَهُم»؛ پس روزى و وسائل آسایششان را بین آنها تقسیم فرموده و هر کس را در دنیا (با حکمت و مصلحت) در مرتبه اى (که سزاوار او دانست از قبیل فقر و غناء و خوشى و بدى و مانند آنها) قرار داد.
رزق
معیشت هاى آنها یعنى آنچه به سببش زندگى را سپرى مى کنند، اعم از ارزاق و خیرات و منافع و نعمت ها به آنها اعطاء نمود و هریک را به مقتضاى حکمت بالغه و مصلحت کامل در موضعى که صلاحیت او را داشت نهاد یکى را در فقر یکى را در ثروت، یکى را در عسر و یکى را در یسر، یکى را در سعه و یکى را در تنگى. این کلام على(علیه السلام) در واقع روح آیه 32 سوره زخرف است که حضرت جسم، یعنى الفاظ آن را رها کرد و روح را قبض نموده است. خداوند در این آیه مى فرماید: «نَحْنُ قَسَمْنا بَیْنَهُم مَعیِشَتَهُم فِى الحَیوة الدُّنیا وَرَفَعْنا بَعْضَهُمْ فَوْقَ بَعْض دَرَجات»: «ما تقسیم کردیم بین آنها معیشتها و وسائل مورد نیاز در زندگى دنیوى را و بعضى را بر بعضى دیگر از حیث مال و جاه برترى دادیم».
در ذیل این بحث نکته قابل ملاحظه است :
1. شگفتى هاى جهان ارزاق: اگر در نظام ارتزاق موجودات مختلف از منابع طبیعى دقت و اندیشه شود، نکات جالب و شگفت انگیزى از قدرت خداوندى بر ما روشن مى گردد:
الف) اولین مطلب این که مواد غذایى روى کره زمین با این که محدود است، ولى تمام نمى شود، زیرا گردش دورانى مواد غذایى در موجودات چنان تنظیم شده که اگر میلیونها سال مورد بهره بردارى قرار گیرد، تغییر محسوسى در آن دیده نمى شود آب دریا به بخار تبدیل شده و بعد به صورت باران برمى گردد، درختان، مواد غذایى را از زمین گرفته و سپس برگ ها و شاخه هاى آنها پوسیده و به کود و مواد غذایى مورد نیاز گیاهان بدل مى شود، حیوانات که از مواد غذایى استفاده کرده، پس از مدتى خاک شده و جزء مواد غذایى زمین مى گردند، انسان اکسیژن تنفس کرده و گاز کربن پس مى دهد و درختان برعکس گاز کربن گرفته و اکسیژن پس مى دهند.
این مبادلات و گردش دورانى دائماً در حال تکرار است و لذا سفره پایان ناپذیر الهى دائماً گسترده و مخلوقات از این خوان نعمت بهره گیرى مى کنند.
خداوند براى این که مردم در عالم اسباب گم نشوند و روزى را نتیجه منحصر به فرد تلاش و کوشش هاى خود به تنهایى ندانند، گاه به اشخاصى روزى مى رساند ک تلاش چندانى نکرده اند و گاه روزى را از کسانى مى گیرد که تلاش فراوان داشته اند، تا روشن سازد در پشت این دستگاه قدرت دیگرى حاکم است، (ولى نباید فراموش کرد که این در حقیقت یک استثناء است، اما اصل اساسى همان تلاش و کوشش است)
ب) دومین مطلب چگونگى تهیه روزى براى حیوانات مختلف است، بعضى گیاهان مواد غذایى و رطوبت را از زمین مى گیرند، بعضى ها از آب (گیاهان شناور) بعضى از هوا، و بعضى از طریق وابستگى به گیاهان دیگر (مانند بسیارى از پیچک ها).
گاهى مرغان هوا را نصیب ماهى دریا مى کند و گاه ماهیان دریا را نصیب مرغان هوا، گاه گیاهان را غذاى حیوانات قرار مى دهد و گاه حیوانات را غذاى گیاهان گوشتخوار و گاهى از باقیمانده و تفاله غذا یک نوع غذاى لذیذى براى نوع دیگر مى سازد.(1)
امام صادق(علیه السلام) در حدیث معروف مُفَضَّل مى فرماید: «اى مفضّل! درست بیندیش در کارهایى که در انسان قرار داده شده، از قبیل غذا خوردن، خوابیدن و آمیزش جنسى و تدبیرى که در آنها است. خداوند براى هر یک از آنها در طبیعت آدمى، محرک و انگیزه اى قرار داده تا به سوى آن تحریک شود. گرسنگى، انسان را به سوى غذایى مى فرستد که حیات بدن و قوامش در آن است. و خستگى، خوابى را مى طلبد که راحت بدن و تجدید قوا در آن است و شهوت جنسى او را به آمیزشى دعوت مى کند که دوام نسل و بقاى نوع آدمى در آن است».
خلقت
هرگاه انسان این تحرکات را نداشت و مى خواست از طریق تفکر و به خاطر نیاز بدن به سراغ این امور برود، چیزى نمى گذشت که بر اثر سستى و کوتاهى هلاک مى شد، ولى خداوند بزرگ براى هر یک از این نیازمندى هاى مهم و ضرورى محرکى در طبع آدمى قرار داده است که او را به سوى این امور مى راند.(2)
در خاتمه باید گفت تمام شگفتى هاى دستگاه آفرینش دلالت بر عقل و تدبیر گسترده اى حاکم بر سیستم خلقت مى کند که هر کدام ما را در راه خداشناسى و معرفت آن مدبر یارى مى کند.
آیا روزى مقسوم است؟
در بعضى آیات دارد که خداوند تقسیم روزى مى کند (قَسَمْنابَیْنَهُم مَعیِشَتَهم)(3): «خداوند بین مردم تقسیم معیشت مى کند و او متکفل رزق هر جنبنده اى است: (وَما مِنْ دابَّة فِى الاَرضِ اِلاّ عَلَى اللّهِ رِزْقُها…)(4): «هیچ جنبنده اى در زمین نیست، الا این که روزى او به عهده خداوند است.»
در بعضى دیگر از آیات آمده که وسعت و تنگى روزى به خواست خدا است: (اَوَ لَمْ یَروَا اَنَّ اللّهَ یَبْسُطُ الرِّزقَ لِمَنْ یَشاءُ وَیَقْدِر)(5): «آیا ندیدند که خداوند هر که را بخواهد صاحب روزى وسیع مى کند و هر که را خواهد تنگ روزى گرداند».
در روایات اسلامى هم به این معنا اشاره شده است امام على(علیه السلام) مى فرمایند: «وقدّر الارزاق فکثّرها و قَلّلها و قسّمها على الضیق والسعة»(6): «خداوند ارزاق را مقدّر ساخته و زیاد و کم نموده و برحسب تنگى و وسعت معیشت آن را تقسیم کرده است».
پی نوشت ها :
1. تفسیر فخر رازى، جلد 24.
2. بحارالانوار، توحید مفضّل، جلد 3، صفحه 79 ـ 78.
3. سروه زخرف، آیه 32.
4. - سوره هود، ایه 6.
5. روم، آیه 37 آیات مشابه این آیه هم در قرآن یافت مى شود.
6. نهج البلاغه، خطبه 91.